Toàn tập về bệnh sởi ở trẻ em: Dấu hiệu, biến chứng và cách chăm sóc đúng chuẩn cha mẹ cần biết

Giới thiệu chung về bệnh sởi ở trẻ em

Trẻ em vốn có hệ miễn dịch còn non nớt, vì vậy rất dễ bị tấn công bởi các loại virus, đặc biệt là virus gây bệnh sởi. Đây là một bệnh truyền nhiễm cực kỳ dễ lây lan, có thể khiến trẻ mệt mỏi, quấy khóc, bỏ ăn, và trong nhiều trường hợp, có thể gây ra những biến chứng nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng.

Dù vắc xin phòng sởi đã được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng từ nhiều năm nay, nhưng vẫn còn không ít trẻ em chưa được tiêm ngừa đầy đủ, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh cao khi dịch bùng phát. Sởi có thể lây truyền qua đường hô hấp chỉ bằng một cái ho hay hắt hơi của người bệnh, khiến virus phát tán trong không khí và dễ dàng lây sang những người chưa có miễn dịch.

Nguyên nhân và con đường lây nhiễm

Bệnh sởi do virus sởi gây ra, có tên khoa học là Measles virus, thuộc họ Paramyxoviridae, chi Morbillivirus. Đây là loại virus đặc biệt nguy hiểm vì có khả năng lây truyền cao, gần như tuyệt đối nếu người chưa có miễn dịch tiếp xúc với mầm bệnh. Virus này chỉ lây truyền ở người, không tồn tại ở động vật, và có thể sống được nhiều giờ trong môi trường bên ngoài, đặc biệt là trong không khí ở nơi kín gió.

Nguyên nhân gây bệnh sởi chính là do cơ thể chưa có miễn dịch đối với virus sởi. Trẻ chưa được tiêm phòng hoặc chưa từng mắc bệnh sởi trước đó sẽ dễ dàng bị virus tấn công khi tiếp xúc. Ngoài ra, việc suy giảm miễn dịch do suy dinh dưỡng, bệnh lý nền hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch cũng khiến trẻ dễ mắc bệnh hơn.

Con đường lây truyền của bệnh sởi chủ yếu qua đường hô hấp, nhưng mức độ và khả năng lây lan lại rất rộng, khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn:

• Lây qua không khí (giọt bắn và khí dung): Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, virus sởi sẽ phát tán vào không khí qua các giọt nước li ti chứa virus. Những hạt này có thể tồn tại lơ lửng trong không khí đến vài giờ, đặc biệt trong môi trường kín như phòng học, xe buýt hay phòng điều hòa. Trẻ hít phải không khí nhiễm virus rất dễ mắc bệnh.
• Tiếp xúc gián tiếp với bề mặt nhiễm virus: Virus sởi có thể tồn tại trên các bề mặt như bàn ghế, đồ chơi, tay nắm cửa… trong vài giờ. Nếu trẻ chạm tay vào những bề mặt này rồi đưa lên miệng, mũi hoặc mắt, virus có thể xâm nhập vào cơ thể.
• Tiếp xúc gần với người nhiễm: Việc dùng chung đồ dùng cá nhân như khăn, ly nước, đồ chơi, hoặc được chăm sóc bởi người đang mang virus sởi cũng làm tăng nguy cơ lây nhiễm.
• Lây từ mẹ sang con: Trường hợp người mẹ mắc sởi trong thời kỳ mang thai, đặc biệt là vào tam cá nguyệt cuối, có thể truyền virus cho thai nhi. Trẻ sơ sinh mắc sởi bẩm sinh thường có diễn tiến bệnh nặng và nguy cơ biến chứng cao.

Một điểm nguy hiểm của bệnh sởi là người bệnh đã có thể phát tán virus ra cộng đồng trước khi phát ban – tức là trong giai đoạn ủ bệnh từ 4–5 ngày trước khi có triệu chứng rõ rệt. Điều này làm tăng khả năng lây nhiễm cho người khác mà không ai hay biết. Ngoài ra, người mắc bệnh vẫn có khả năng lây lan trong 4 ngày sau khi phát ban.

Tỷ lệ lây nhiễm của virus sởi rất cao, ước tính mỗi người nhiễm bệnh có thể lây cho từ 12 đến 18 người khác nếu họ chưa có miễn dịch. Vì vậy, sởi được xếp vào nhóm bệnh có khả năng lây lan mạnh nhất trong các bệnh truyền nhiễm hiện nay. Việc phát hiện sớm và cách ly kịp thời người bệnh đóng vai trò then chốt trong việc khống chế dịch bệnh sởi.

Vì tính chất lây lan nhanh và mạnh như vậy, sởi có thể dễ dàng bùng phát thành dịch nếu không được khống chế bằng tiêm chủng và các biện pháp phòng ngừa phù hợp.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Ago tumor

Triệu chứng nhận biết bệnh sởi ở trẻ nhỏ

Các dấu hiệu bệnh sởi ở trẻ thường diễn tiến theo từng giai đoạn, với những biểu hiện rõ ràng giúp phụ huynh dễ dàng nhận biết:

Giai đoạn khởi phát

• Trẻ sốt cao đột ngột, có thể kèm ớn lạnh.
• Ho khan, chảy nước mũi trong, nghẹt mũi.
• Mắt đỏ, chảy nước mắt và sợ ánh sáng.
• Có thể xuất hiện các hạch nhỏ sau tai, đau nhẹ.

Giai đoạn toàn phát

• Sau 3–4 ngày sốt, trẻ bắt đầu phát ban từ sau tai, lan dần ra mặt, cổ, thân người rồi xuống tứ chi.
• Ban có màu đỏ hồng, dạng dát sần, không ngứa, có thể kết thành mảng lớn.
• Trong miệng xuất hiện các hạt trắng nhỏ trên nền niêm mạc đỏ, gọi là dấu Koplik – dấu hiệu đặc trưng của bệnh sởi.

Giai đoạn hồi phục

• Ban nhạt màu rồi bay dần, theo thứ tự xuất hiện.
• Da có thể bong vảy nhẹ, để lại vết thâm tạm thời.
• Trẻ bắt đầu ăn uống trở lại, nhưng vẫn cần theo dõi kỹ biến chứng.

Việc theo dõi kỹ các giai đoạn giúp cha mẹ có thể phân biệt sởi với các bệnh phát ban khác như sốt phát ban, rubella hay dị ứng thông thường.

Biến chứng nguy hiểm của bệnh sởi

Dù phần lớn trẻ mắc sởi có thể hồi phục hoàn toàn, nhưng trong nhiều trường hợp, bệnh có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm, đặc biệt là với trẻ nhỏ, suy dinh dưỡng hoặc chưa tiêm phòng đầy đủ:

• Viêm phổi: Là biến chứng hàng đầu và thường gặp nhất, có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
• Viêm tai giữa: Dễ xảy ra ở trẻ dưới 3 tuổi, gây đau nhức, mất ngủ, thậm chí viêm tai xương chũm.
• Tiêu chảy cấp: Làm trẻ mất nước, mất điện giải, dễ dẫn đến suy kiệt.
• Viêm não: Hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm, có thể để lại di chứng thần kinh nặng nề hoặc gây tử vong.
• Loét giác mạc: Khi virus sởi gây tổn thương mắt, có thể ảnh hưởng đến thị lực lâu dài.

Những biến chứng này có thể xảy ra trong hoặc sau khi ban đã bay, vì vậy không được chủ quan dù trẻ có vẻ đang hồi phục.

Chăm sóc trẻ bị sởi tại nhà đúng cách

Chăm sóc đúng cách tại nhà đóng vai trò rất lớn giúp trẻ hồi phục nhanh và ngăn ngừa biến chứng:

• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Lau rửa mắt, mũi, miệng bằng nước muối sinh lý; vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thông thoáng.
• Cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ: Tránh tiếp xúc với ánh sáng mạnh, tiếng ồn hoặc người lạ để trẻ được nghỉ ngơi hoàn toàn.
• Dinh dưỡng hợp lý: Ưu tiên thức ăn mềm, dễ tiêu như cháo, súp, sữa. Bổ sung nhiều nước và vitamin C, vitamin A từ trái cây và rau củ.
• Hạ sốt và giảm đau theo chỉ dẫn: Dùng paracetamol đúng liều lượng, không tự ý dùng kháng sinh hoặc aspirin.
• Theo dõi và phát hiện biến chứng sớm: Nếu trẻ sốt cao kéo dài, bỏ ăn, mệt lả hoặc có biểu hiện co giật, cần đưa đến bệnh viện ngay.

Sự kiên nhẫn, cẩn thận và tình yêu thương của cha mẹ chính là liều thuốc quý giá nhất trong quá trình chăm sóc trẻ bị sởi.

Cách phòng ngừa hiệu quả bệnh sởi ở trẻ

Trước khi đi vào các biện pháp phòng ngừa cụ thể, chúng ta cần hiểu rõ vì sao việc phòng bệnh sởi lại đặc biệt quan trọng đối với trẻ nhỏ. Sởi không chỉ dễ lây mà còn có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, như viêm phổi hoặc viêm não. Với trẻ em chưa có hệ miễn dịch hoàn thiện, việc phòng bệnh sẽ giúp giảm nguy cơ nhiễm sởi và bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ bùng phát dịch.

Phòng bệnh sởi hiệu quả nhất chính là tiêm phòng đầy đủ và đúng lịch. Vắc xin sởi có hiệu quả bảo vệ lên đến hơn 95% nếu tiêm đủ hai mũi.

• Mũi 1: Khi trẻ đủ 9 tháng tuổi.
• Mũi 2: Khi trẻ 18 tháng tuổi hoặc theo lịch của chương trình tiêm chủng mở rộng.

Ngoài tiêm chủng, phụ huynh cần lưu ý thêm:

• Hạn chế cho trẻ đến nơi đông người, đặc biệt khi có dịch sởi đang lưu hành.
• Vệ sinh tay cho trẻ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Đảm bảo trẻ được nghỉ ngơi, ăn uống đầy đủ để nâng cao sức đề kháng.
• Nếu có người thân mắc sởi, cần cách ly với trẻ ít nhất 4–7 ngày sau khi ban nổi.

Phòng bệnh bao giờ cũng dễ dàng và ít tốn kém hơn điều trị. Chủ động phòng ngừa chính là cách bảo vệ trẻ an toàn nhất trước những dịch bệnh nguy hiểm.

Kết luận

Chúng ta có thể thấy rằng bệnh sởi ở trẻ em là một loại bệnh truyền nhiễm có thể phòng ngừa hiệu quả nếu cha mẹ chủ động tiêm phòng và chăm sóc sức khỏe cho trẻ đúng cách, kịp thời. Việc nắm rõ triệu chứng, nhận biết sớm và can thiệp kịp thời không chỉ giúp trẻ nhanh khỏi bệnh mà còn tránh được những biến chứng nghiêm trọng.

Mỗi phụ huynh đều có thể trở thành “lá chắn” vững chắc cho con nếu luôn trang bị cho mình những kiến thức y tế cơ bản và giữ tinh thần chủ động trong việc bảo vệ sức khỏe cho bé yêu.

Điều cần biết thêm về bệnh sởi ở trẻ

Ngoài những nội dung chính đã trình bày, có một số thông tin thêm mà cha mẹ nên lưu ý để hiểu rõ hơn về bệnh sởi và có hướng xử trí tốt hơn:

• Trẻ đã từng mắc sởi có cần tiêm phòng không? Thông thường, trẻ sau khi mắc sởi sẽ có miễn dịch suốt đời. Tuy nhiên, vẫn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để theo dõi lịch tiêm chủng phù hợp.
• Sởi có điều trị đặc hiệu không? Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho sởi. Việc điều trị chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng và phòng ngừa biến chứng.
• Có nên đưa trẻ đi khám ngay khi sốt nhẹ không? Nếu trẻ sốt nhẹ mà không có dấu hiệu bất thường khác, có thể theo dõi tại nhà. Nhưng nếu sốt cao, li bì, nôn nhiều, hoặc phát ban không điển hình thì nên đưa trẻ đi khám ngay.
• Trẻ đang bị sởi có cần kiêng gió, kiêng nước không? Không nên kiêng hoàn toàn vì sẽ làm trẻ khó chịu và dễ bội nhiễm. Vệ sinh thân thể nhẹ nhàng và giữ môi trường sạch sẽ là cách tốt nhất.

Việc hiểu kỹ các thông tin này giúp cha mẹ không hoang mang khi chăm sóc trẻ bị sởi, đồng thời biết cách xử lý đúng và kịp thời khi có vấn đề phát sinh.